Erkin Sidiq: Hurunluqning Ilmiy Chüshendürülishi

Hurunluqning Ilmiy Chüshendürülishi

Erkin Sidiq

2015-yili 7-ayning 31-küni

Kona yéziq nusxisi:

Yéqinda tor ismi «kulpat» dep atilidighan bir qérindishimiz méning baghdash munbiridiki «Ishni keynige suzush» dégen témamning astigha bir parche uchur yézip, mundaq deptu:

(Neqil) «Essalamu eleykum ustaz, heqiqeten bizning diyarimizda bu késellik bek éghir. Siz Uyghur jem’iytide yashimay turupmu mushu yerde yashighanlardinmu bekrek yaxshi tehlil qilipsiz. Bizde yene hurunluq bilen aghrinish pisxikisi bek éghir. Uning yénigha barsaqmu qaqshaydu, buning yénigha barsaqmu qaqshaydu. Ademge héchkim héchkimdin razi emestek, we özining eng rasttek tuyghu béridu. Özimizning hurunluqigha bashqilardin qaqshap, aghrinip, seweb izdeymiz. Bolsa mushu hurunluq, qaqshash we aghrinish qatarliq yaman illetlerni qandaq yoqitimiz, mushu toghruluq bir maqale yollap bersingiz.» (Neqil tügidi. Eslidiki inkasqa grammatika jehettin qismen tüzütish kirgüzüldi.

Men yuqiridiki inkasni oqughandin kéyin, In’glizche torlarni bir az izdep baqtim. Hemde «hurunluq» qa a’it bir qanche parche yaxshi maqalilarni taptim. Men bu qétim «hurunluq» ning néme ikenliki ilmiy nuqtidin bayan qilin’ghan bir parche maqalining mezmunini tonushtürimen. U maqalining témisi «Hurunluq: Pakitmu yaki toqulma sözmu?» bolup, aptorning ismi Lé’on Séltzér (Leon F Seltzer) iken. Aptor bir klinikiliq pisxologiye doxtüri bolup, u In’gliz tili we pisxologiyedin ibaret ikki kesipning her birside birdin dokturluq unwani alghan iken. Yeni uning 2 dokturluq unwani bar iken. U yazghan bir kitabmu bar bolup, uning ismi «Pisxologiyilik dawalash sahesidiki ziddiyetlik istratégiyiler» iken. Doktur Séltzér Amérikidiki «Bügünki pisxologiye» tor béti (www.psychologytoday.com) ning bir ezasi bolup, bu tor bétining pisxologiye mutexessisliri, akadémikler, pisxologiye doxturliri, we aptorlardin terkip tapqan ezaliridin jem’iy 750 neper ezasi bar iken. Doktur Séltzérning yuqiridiki maqalisi deslipide bashqa bir yerde élan qilin’ghan bolup, andin u yuqiridiki tor bétide 2008-yili 23-Iyun küni élan qilin’ghan iken.

1-resim: Ikki dokturluq unwani bar pisxologiye doxtüri we aptor Lé’on Séltzér (Leon F Seltzer) ependi. Bu aptorning «Pisxologiyilik dawalash sahesidiki ziddiyetlik istratégiyiler» isimlik bir kitabimu bar iken.

Hurunluqqa qandaq taqabil turush mesilisi öz aldigha ayrim bir téma bolup, men u heqtimu bir qanche parche yaxshi maqalilerni tépip qoydum. Men ularning mezmunlirini mezkur maqalidin kéyin ayrim téma qilip yollaymen.

Töwendikisi doktur Séltzérning maqalisining asasiy mezmuni. Eger öz köz-qarishimni qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «ilawe» sheklide qisturup qoyimen.

Hurunluq déginimiz bir pakitmu yaki bir toqulma sözmu? Nami öchmes erbablarning biri bolghan Dagwud Bumstéd (Dagwood Bumstead) mushu mesile üstide toxtulup, mundaq dégen idi: «Siz kishilerge hurunluqni ögitelmeysiz. U bezi kishilerde bar, bezi kishilerde yoq.»

--Eger biz bir ishni qilishni anche xalimasliqni «hurunluq» dések, u halda bir ademni «hurun» déginimizde biz uning layghezellikini, mismisliqini, yaki passipliqini közde tutimizmu?

Men töwende ottürigha qoyidighan nersiler «hurunluq» heqqidiki méning öz-qarashlirim bolup, ular mukemmel en’eniwi köz-qarashlar emes. «Hurunluq» mesiliside Dagwud Bumstéd dunyadiki eng aldinqi qatarda türidighan nopuzluq kishilerning biri bolup, men töwende uningkige oxshimaydighan köz-qarashlarni ottürigha qoyimen. Buning üchün men uningdin epu soraymen. Chünki méning qarishimche, bir ademni «tughma hurun» yaki «hurun mijezlik» deydighan köz-qarash asasiy jehettin bir sepsetedinla ibaret.

Men özümning bir indiwidu’al we bir doxtur bolush salahitim bilen insan ish-heriketlirini «hurunluq» dep chüshendürüshke «bir héch qandaq emeliy qimmiti yoq ish», dep qaraymen. Méning nezirimde bir ademni «hurun» dep atash, yaki kemsitish, yaki bolmisa uni inkar qilish bir ademning melum bir ishqa bolghan qiziqmasliqi yaki inértsiyisini sözmenlik bilen we heddidin ziyade addiyliq bilen sherhleshtin bashqa nerse emes. Mushu söz bilen bir ademning passipliqini xaraktérlesh méningche ashu ademning hurunluqi bolmastin, belki ashu ademge baha bergüchining hurunluqi bolidu. Qisqisi, méningche kishiler melum bir ademni yéterlik derijide toluq chüshenmigende, uninggha «hurun» din ibaret kemsitish sözini ishlitip baha bérishni bir xil adet qiliwalghan.

2-resim: Doktur Lé’on Séltzérning «Pisxologiyilik dawalash sahesidiki ziddiyetlik istratégiyiler» dégen kitabining muqawisi.

Méning töwende bayan qilidighinim, biz «mundaq ishlarni qilsa bolar idi», dep oylighan, emma undaq qilmighan kishilerni chüshinishning téximu paydiliq we pisxologiye nuqtisidin qarighanda toghra bolghan usulidin ibaret. Méning addiylashturulghan köz-qarishim shuki, biz adette «hurunluq» dep hésablaydighan nerse emeliyette heriketchanliqning yétersizliki bolmastin, belki kishini melum bir ishni qilishqa ündeydighan meqset yaki heriketlendürgüchi küch (motivation) ning kemchillikidin ibaret.

Ilawe: Men In’glizche maqalilerni Uyghurchilashturushta qiynilidighan sözlerning biri In’glizche «motivation» dégen söz. Yulghun lughitide uninggha «Heriketlendürgüchi küch, qozghitish küchi, righbet, righbetlendürüsh, meqset» dep izahat bériliptu. Méningche «motivation» dégen sözning toghra menisi «heriketlendürgüchi küch bolidighan meqset» bolup, men uning bilen menidash Uyghurche qisqa sözdin birerni tapalmidim. Qisqa sözdin birini bilidighan qérindashlar bolsa, uni inkas sheklide yézip qoyghan bolsanglar. Rehmet!

Hayattiki her xil qiyin ötkeller we qiyinchiliqlargha jeng élan qilip, ular üstidin ghalip kélish üchün zörür bolghan heriketlendürgüchi küch yaki meqsetni ajizlashtüridighan her xil amillar bar. Töwende men ashu amillarni qisqiche bayan qilip ötimen. Ular biz öz ömrimizning melum bir mezgilide melum bir ishni bashliyalmasliqimiz yaki melum bir ishni tamamliyalmasliqimizgha seweb bolghan amillardur.

Ünümge érishish ishenchisi (self-efficacy) küchlük bolghan kishiler «köngülni melum bir ishqa berse, uningda choqum Ünümge érishkili bolidu», dep oylaydu. Bizde muwapiq miqtardiki öz-özimizge bolghan ishench mewjut bolmaydiken, özimizning melum bir ishni qilalaydighanliqigha ishenmeymiz. Shuning bilen biz u ishni qilishqa urunup baqmaymiz. Eger bizde «uni qilalaymen» dégen puzutsiye mewjut bolmaydiken, biz peqet özimizning «rahet rayoni» ichidiki ishlarni qilish bilenla cheklinimiz. Netijide öz-özimizni toluq chüshenmey qalimiz. Biz bezi ishlarni muweppeqiyetlik tamamlighan teqdirdimu, özimizde ünümge érishish ishenchisining kemchil bolushi tüpeylidin, bir qisim ishlirimizni kéchiktürimiz, yaki bir qisim ishlarda arisalda bolimiz.

Üstimizdiki wezipe heddidin ziyade éghirliship ketken waqitta, ularning höddisidin chiqish üchün rohiy jehettiki yardemge éhtiyajliq bolimiz. Eger bizni bashqilar yéterlik derijide righbetlendürmeydiken, biz öz-özimizde ashu wezipilerni orunlap bolushqa zörür bolghan heriketlendürgüchi küchni wujutqa keltürelmeslikimiz mumkin. Biz chong bolghan adem bolush süpitimiz bilen özimizde bir wezipini orunlash iradisini turghuzishimiz üchün bashqilarning «he-hu» dep bérishige éhtiyajliq bolmasliqimiz kérek. Emma özimizde zörür bolghan heriketlendürgüchi küchni wujutqa keltürüshte, biz yenila bashqilargha tayinimiz. Bu ehwal özimiz musteqil halda qilalaydighan ishlar üchünmu oxshash.

3.Bashqilarning Özini Étirap Qilishini Istishi, Emma Shundaq Bolidighanliqigha Ishenmesliki

Biz özimizni melum bir ishqa atighanda, uningdin melum mukapatqa érishishni könglimizge püküp turup shundaq qilimiz. U mukapat maddiy yaki rohiy mukapat bolishi mumkin. Ichkiy yaki tashqiy mukapat bolishimu mumkin. Eger bizde ashundaq bir mukapatqa érisheleydighanliqimizgha bolghan ishench kemchil bolidiken, bizde ashu ishni qilishqa nisbeten zörür bolghan heriketlendürgüchi küch wujutqa kelmesliki mumkin. Eger bizning burunqi ümidimiz we ijtihatimiz bizge özimiz kütken ijabiy netijini élip kélelmigen bolsa, bizning buningdin kéyin ashundaq bir ish üchün qaytidin tirishchanliq körsitidighanliqimiz re’alliqqa anche uyghun kelmeydu.

«Biz köngül qoyghan her qandaq ishni qilalaymiz», dégen söz bir heqiqet bolishi mumkin. Emma, eger bizning könglimiz özimizning eng esheddiy düshmini bolidiken, yuqiridiki sözning bizni melum bir ishni qilishqa qozghiyalaydighan bir hékmetlik söz ikenlikige ishinelmey qélishimiz mumkin. Yeni, bizdiki meghlup bolush heqqidiki endishe we ünümge érishish ishenchisi heqqidiki nachar tonush bizni melum bir wezipini orunlashni bashlashtin tosup qélishi, yaki bolmisa bizning u wezipini orunlap bolushimizgha tosqunluq qilishi mumkin. Eger bizning aldimizdiki bir wezipe öz xizmitimizning bir télipi bolup, biz uni qilmisaq bolmaydighanliqi üchün u wezipini orunlap bolghan bolsaqmu, bizdiki ishlarni kéchiktürüp qilish aditi yenila saqlinip qalidu. Könglimizge chongqur programmilinip ketken öz-özimizge bolghan guman melum bir paydiliq ish-herikitimiz tüpeylidin aptomatik halda yuyulup ketmeydu. Biz keler qétim melum bir ishni qilish wezipisini tapshurup alghanda, héliqi öz-özimizge bolghan guman melum shekildiki kéchiktürmichilik teriqiside yene ottürigha chiqidu.

Öz-özini tüzüm arqiliq bashqurush iqtidari (self-discipline) kemchil bolghan kishilerde öz-özige bolghan hörmetmu kemchil bolidu. Kéyinki yétersizlik yene aylinip kélip aldinqi yétersizlikning kélip chiqishigha sewebchi bolidu. Yeni, özimizning obrazi heqqidiki éghir derijilik xata chüshenche özimizning öz iqtidarlirimizgha bolghan ishenchisini ajizlashtüriwétidu. Öz-özimizge bolghan ishenchning kemchil bolishi bolsa öz-özimizni tüzüm arqiliq bashqurush iqtidarimizning yétilishige selbiy jehettin tesir körsitidu. Öz-özimizni tüzüm arqiliq bashqurush iqtidarimiz bolsa öz-özimizge bolghan hörmetni kücheytidighan ishlarni emelge ashurushta kem bolsa bolmaydighan nersidur. Pisxologiye ilmi boyiche qarighanda, bu xeterlik aylinishlar yaki bu xeterlik dewrlik halda tekrarlinip türidighan ishlar (vicious cycles) ichidiki eng xeterlikidur.

Men kéler ayda Amérikida échilidighan bir 5 künluk xelq’araliq ilmiy tetqiqat yighinigha qatniship, özümning kespiy sahesidiki öz-ara oxshimaydighan 3 témida ilmiy doklat bérimen. Men ashu yighindin burun In’glizche zhurnalda 9 – 12 bet chiqidighan ilmiy maqalidin 3 parchini, hemde yighinda sözleydighan nutuqni mezmun qilghan «PowerPoint» höjjitidin 3 parchini teyyarlap, ularni idarimizge testiqlitiwélishim kérek (Men bu yil jem’iy 7 parche ilmiy maqalige aptor bolidighan bolup, ularning ichidiki 3 parchisigha men 1-aptor. Men 1-aptor bolidighan maqalilerning hemmisini men özüm yézishim kérek). Shunglashqa yéqindin buyan bekla aldirash bolup kétip, bu hepte mezkur maqalining aran yérimini püttürelidim. Allah buyrisa qalghan yérimini kéler heptige ülgürtimen. Shunglashqa men tordashlarning toghra chüshinishini ümid qilimen.

Eger bir wezipe yaki projékt (ish yaki tetqiqat türi) ning özi zérikishlik yaki özimizning iqtidarigha mas kelmeydighan derijide asan bolidiken, biz u wezipini orunlashtin pütünley waz kéchishimiz mumkin. Eger bir wezipe biz qilmisaq bolmaydighan, emma zérikishlik ish bolidiken, biz köp qétim ikkilinip we xapa bolup bolsimu uni qolimizning uchida qilishimiz mumkin. Biz bir ademge «hurun» dep töhmet chaplighinimizda, biz köpinche waqitta közde tutqan emeliy nerse ashu ademge bérilgen nahayiti zérikishlik, u ademning azraqmu qilghusi yoq bir wezipining özi bolup qalidu. Özi «artuqche awarichiliq» yaki «artuqche éghirchiliq» dep oylighan ishtin özini qachurush peqetla insanlarning ortaq mahiyitidin bashqa nerse emes.

Adette özimizni qachurushqa seweb bolidighan nerse bizning hurunliqimiz bolmastin, bizge bérilgen wezipining bizni azraqmu hayajan’gha salalmaydighan bir ish ikenlikidur. Bir qisim ademni qozghiyalighan bir ish yene bir qisim ademni qozghiyalmaydu. Bu yerdiki her ikki xil ademde «hurunluq» mesilisi mewjut emes. Qisqisi, bir ademge «wezipe» bolup tuyulghan bir ish yene bir ademge hewes qilidighan bir ish bolup qélishi mumkin.

6. «Wezipe Tirishchanliq Körsitishke Erziydu» Deydighan Eqidining Kemchil Bolishi

Eger bizde özimizning bir qisim muhim ishliri yaki qimmet qarashlirigha nisbeten guman mewjut bolidiken, ashu ishlarni choqum qilishqa nisbeten könglimizdiki meqset éniq bolmasliqi mumkin. Könglimizdiki «u ishni qilsam bolarmu, yaki qilmisam bolarmu» deydighan oylar oxshash orunda turup qélip, hemde bir-birini yoq qiliwétip, shuning bilen bizde bir xil rohsizliq peyda bolishi mumkin. Biz özimiz oylawatqan yaki bizge tewsiye qilin’ghan bir ishning paydiliq ikenliki, qimmetlik ikenliki, yaki qana’etlinerlik ikenlikige toluq ishench qilalmay, shuning bilen uni orunlashqa atlinalmasliqimiz mumkin. Eger bizde melum bir ish bizning turmushimizning süpitini östüridu, deydighan tonush bar bolmaydiken, biz özimizde u ishni qilish üchün zörür bolghan qozghatquchi meqsetni wujutqa keltürelmeymiz.

Bu nuqta ünümge érishish ishenchisi kemchil bolushqa yandashliq rolini oynaydu. Ünümge érishish ishenchisining kemchil bolushi bizni qozghitidighan meqsetning ajiz bolushini keltürüp chiqirip, shuning bilen bizni melum bir ishni muweppeqiyetlik tamamlashqa ishinelmeslikke élip baridu. Emma meghlup bolushtin endishe qilish bolsa bizning tirishchanliqimizdin kélip chiqish éhtimalliqi bar bolghan selbiy aqiwetke taqabil turush üchün zörür bolghan rohiy bayliqning kemchil bolishini keltürüp chiqiridu. Mundaq bir qedimqi maqal-temsil bar: «Tewekkülchilik qilmay turup héchnimige érishkili bolmaydu». Bu bizge bir ishta muweppeqiyet qazanmaqchi bolsaq, kem dégende u ishni choqum sinap béqishimiz kéreklikini chüshendürüp béridu. Emma bizning ghururimiz nahayitimu nazuk, nahayitimu ajiz we asanla zexmige uchraydighan bir nerse bolup, meghlup bolush éhtimalliqi bizning bashqa muhim nersilerni untulup qélishimizni keltürüp chiqirip, bizni bir ishni qilishtin tosup qoyidu.

Bizning melum bir ishta muweppeqiyet qazinishimizning éhtimalliqi nahayiti yuqiri bolghan teqdirdimu, biz öz tirishchanliqimiz netijilik bolmay qalsa özimiz qandaq bir tuyghuda bolidighanliqimizni oylap, aldigha qarap mangalmasliqimiz mumkin. Bizde meghlup bolghanda özimizni rusliwalidighan ichkiy bayliq bolmighinida, hemde öz tirishchanliqimizni uning netijisige asaslanmay turup shertsiz halda mu’eyyenleshtüridighan qabiliyet bolmighinida, biz özimiz qilmaqchi bolghan projékt (ish türi) ni bashliyalmay qalimiz. Qisqisi, bizning emeliy iqtidarimiz emes, belki bizning könglimizning selbiy halda programmilinishi bizni melum bir wezipini orunlashqa layaqetsiz qilip qoyidu.

Shuni körsitip qoyush kérekki, yuqiridiki ehwallarning hurunluq bilen héch qandaq munasiwiti yoq. Kéchiktürmichilik waqitni muwapiq bashqurush bilen munasiwetlik bolushi mumkin bolsimu, kéchiktürmichilikni keltürüp chiqarghuchi asasiy seweb meghlubiyet endishisi bolishimu mumkin. Bezilerning ishni kéchiktürüsh taktikisimu «hurunluq» dep qarilidighan bolup, bizning undaq taktini qollinishimiz baliliq chaghlirimizda tikliwalghan mundaq bir idiyidin kelgen: Eger biz qilghan ishtin birer chataq chiqidiken, u bizning ashu ishni qilishqa yéterlik derijide layaqetlik emeslikimizni körsitip berdi. Shuning bilen tebi’iy halda mundaq bir ishni ögenduq: Eger biz melum bir ishni yaxshi qilalaydighanliqimizni aldin-ala jezimleshtürmigen bolsaq, eng yaxshisi u ishni bashlimighan yaxshi. Emeliyette «mukemmellik» dep atilidighan nersini biz ata-animiz bizge re’alliqqa uyghun kelmeydighan derijide yuqiri telep qoyidighan bir a’ilide chong bolghanliqimiz üchün yuqturuwalghan. Yeni, eger biz undaq bir a’ilide ishni ata-anilarning yuqiri ölchimige yetküzüp qilmisaq, ular bizni dawamliq tenqidlep turdi.

Eger biz melum bir ishni qilishta bashqilardin yardem sorashqa toghra kélip, biz yardem sorimaqchi bolghan kishi bizning telipimizni ret qilishi mumkin, dep endishe qilsaq, biz ashu seweb üchünla héliqi ishni bashlimasliqimiz mumkin. Eger biz özimizge nisbeten bir xil yaxshi tuyghugha ige bolush üchün choqum bashqilargha tayinishqa toghra kélidiken, bashqilarni özimizdin zériktürüp qoyidighan ishlarni, hemde bashqilarning özimizni bahalap sélish yaki bizni ret qilishqa seweb bolup qalidighan héch qandaq ishni qilmaymiz.

9. Soghuq Su Sépilish, Yardemsizlik we Ünümsiz Ishqa Yoluqush Qatarliq Tuyghularda Bolush

Mushundaq tuyghularning hemmisi bizdiki melum bir ishni wujutqa chiqirish könglining ghayip bolushigha élip baridu. Bu xil halet biz üchün nahayitimu azabliq we rohsizliq halet bolup, u bizning arzuyimizni pütünley palech qilidu. Adem ashundaq bir haletke kirip qalghanda, hemme ish uning üchün menisizdek körinidu. Chünki undaq ehwalda birer ishni qilish arqiliq biz özimiz we özimizning pütün hayati toghrisida birer yaxshi tuyghugha kéleleydighanliqimizni hergizmu tesewwur qilalmaymiz.

Bizning bir ishtin özimizni ashundaq qachurishimiz sirttin közitiwatqan bir adem üchün «hurunluq» bolup körünsimu, uning emeliyette hurunluq bilen héch qandaq munasiwiti yoq bolup, u pütünley chüshkünlishish bilen munasiwetlik bolidu. Bezi organlar «chüshkünlük» ke mundaq dep éniqlima bergen: «Hemme ishlar, yaki asasen barliq ishlargha bolghan qiziqishi yaki ulardin érishidighan xoshalliqi körünerlik derijide ajizlishish.» Shundaq bolghachqa, meyli bir ish xizmet bilen yaki köngül échish bilen munasiwetlik bolsun, chüshkünleshken bir adem ularning hemmisidin özini qachuridu. Bundaq ehwalda etigini karwattin qopushning özimu bir xil yenggili bolmaydighan qiyinchiliqtek tuyulidu. Péma Chodron (Pema Chodron) isimlik bir Buddist bu xil ehwalni «kishini azablaydighan derijidiki yürektin ayrilip qélish ehwali» dep atighan.

Ilawe: Eslidiki maqalining mushu qismida In’glizche «discouragement, hopelessness, futility» dégen 3 söz ishlitilgen bolup, Yulghun tor lughitide bu sözlerning hemmisi oxshashla «ümidsizlinish» dégen birla söz bilen izahliniptu. Shuning bilen yuqiridiki kichik témida menmu peqet ashu birla sözni ishlitishke mejbur boldum.

Bizning bir ishni bashliyalmasliqimizgha seweb bolidighan eng axirqi bir seweb biz intayin qattiq zérikip yaki hérip kétip, «méning tirishchanliqim özümge emes, peqet bashqilarghila payda yetküzidu», dep oylap qalimiz. Yaki bolmisa bizde özimizning kelgüsi istiqbaligha nisbeten qattiq guman peyda bolup, özimiz üchün her qandaq bir ishni qilishning héch bir ehmiyiti yoq, dep oylap qalimiz.

Bu xuddi bir isyanchi qiyapitige kiriwélishni «hurunluq» dep atashqa oxshaydu. Bundaq ehwalni keltürüp chiqiridighan nerse bizning burunqi ümidsizlinishlirimiz, we könglimizdin zadila chiqiriwételmeydighan xapichiliq bolup, ular bizni zadila özgertkili bolmaydighan hemme ishqa qarshiliq körsitish rohiy halitige ekilip qoyidu. Burunqi chongqur pisxologiyilik yarilirimiz bizde bir xil ümidsizlikni peyda qilidu. Shuning bilen biz öz qudritimizni peqetla bashqilarning qilghinigha jawaben ish élip baridighan yaki ulargha qarshiliq körsitidighan ishlar üchünla ishlitimiz. Hemde biz anche qiynalmay turup asanla qilalaydighan ishlarni qilishnimu ret qilimiz. Démek, bu yerdimu bizning melum bir ishni qilishqa unimasliqimizning «hurunluq» bilen héch qandaq munasiwiti yoq. Özimizge paydiliq ishlarni qilishqa unimasliqimizmu hem shundaq.

Eslide bu maqalige «Hurunluqning <qozghatquchi meqsidi>» dep téma qoyushnimu oylashqan. Emma undaq qilghanda emeliyetni toghra chüshendürgili bolmaydiken. Oqurmenler mezkur maqalini oqughandin kéyin, «hurunluq» tin ibaret bu nahayitimu addiylashturulghan uqum üstidiki özlirining burunqi chüshenchiliri heqqide qayta oylinip baqsa bolidu.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.