Kona yéziq nusxisi:

Ilawe: Men töwendiki yazmini tünüguün bozqir munbiridiki bir témigha inkas sheklide yollighan bolup, eslide uni bashqa munberlerge yollimasliq qararigha kelgen idim.  Emma, bozqirdiki inkasimni körgendin kéyin, bir qanche dostlar manga bu yazmini bashqa munberlergimu yollap qoyush teklipini berdi.  Men ularning teklipige maqul bolup, uni bu munberge bir ayrim téma qilip yollap qoydum.  Méning ümidim bir qisim tordashlarning yéqinqi munaziriler heqqide toghra chüshenchige ige bolushi, we u munaziriler heqqide toghra höküm chiqirishigha yardem qilip, shu arqiliq özimizge bolghan yaki bolidighan ziyanlarni azaytish.  Uyghur diyarida yéngidin wujutqa kelgen ilim-chéyi we kitab oqush bilen munasiwetlik yéngiliqlar intayin yuqiri qimmetke ige.  Men ashu ishlarning yéqinqi munazirilerning selbiy tesirige uchrimay, buningdin kéyinmu özlüksiz tereqqiy qilip méngishini tolimu ümid qilimen.  Bozqirdiki témining tor adrési:

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=7445&extra=&page=3

= = =

Yuqirida bir qanche qérindashlar men toghruluq yaxshi gep qilip inkas yéziptu.  Men uningdin nahayiti söyündüm, ilhamlandim, hemde zor sherep hés qildim.  Men aldi bilen ashu qérindashlargha ching könglümdin rehmet éytimen.

Torlarda Abdushükür Memet’imin ustazning bir peylasop ikenliki yaki emeslikini merkez qilghan bir meydan bes-munazirining bashlan’ghanliqigha hazir birer ayche waqit boldi.  Bu bir ay men üchün tolimu azabliq bir ay boldi.  Men üchün tolimu endishilik bir ay boldi.  Uning sewebi men démisemmu qérindashlargha ayan.  Emeliyette bu qétim mendin bashqa yene xéli köp qérindashlarning köngülimu oxshimighan derijide yarilandi.

Men hazirghiche bu munazirige qatnashmidim.  Sewebi, men qilmaqchi bolghan, muhimliq derijisi bu munaziridin köp yuqiri bolghan ishlar nahayiti köp.  Uning üstige, ziddiyetlik mesililer üstide söhbet ötküzüshning muwapiq kesip ehliliri, waqti, orni, anglighuchiliri, tili, we usuli bar.  Bu qétimqi munazire muwapiq bolmighan kishiler otturisida, muwapiq bolmighan zamanda, muwapiq bolmighan sorunda, we muwapiq bolmighan til we usulda bashlandi.  Shunglashqa uning meghlup bolidighanliqi eng desliwidin tartipla muqerrerleshken idi.  Hazir hemmimiz körüp turiwatqinimizdek, uning aqiwiti heqiqetenmu yaxshi bolmidi.

Men bügünmu bu munazirige qatnashmaymen.  Yeni, «peylasop» heqqide toxtalmaymen.  Emma, özimizge bolidighan ziyanlarni sel azaytish üchün, töwendiki bir qanche nuqtida özümning oylighanlirini qisqiche bayan qilip ötimen:

1.Amérikidek tereqqiy qilghan ellerning ilim ehlilirining ölchimi boyiche qarighanda, bu qétimqi weqede Yalqun Rözi ependi bilen Zulpiqar Barat ependining héch qaysisi birer xataliq ötküzmidi.  Bu qétim Yalqun ependi Abdushükür Memet’imin ustazgha baha bérip, özining shexsiy köz-qarishini otturigha qoydi.  Zulpiqar ependi bolsa Yalqun ependiningkige oxshimaydighan bir xil köz-qarashni otturigha qoydi.  Méning chüshinishimche Zulpiqar ependi peqet Yalqun ependining bahasigha qarita öz köz-qarishini otturigha qoyghan bolup, Yalqun ependining özige baha bermidi, yaki uning shexsiyitige hujum qilmidi.  Ilim ehliliri ichide bundaq ish dawamliq yüz bérip turidighan bolup, uni hazirqidek bir yuqiri prinsipqa kötürüp, ikki terepning birsini eyiplesh zadila zörür emes idi.  Undaq qilish buningdin kéyinmu zörür bolmaydu.

2. Eger Abdushükür Memet’imin ustaz üstidin birer ilmiy teshkilat yaki «bahalash komititi» ge oxshash da’irilerge tewe bolghan birer hökümet orgini resmiy bahalash élip bérip, emeliyetke mas kelmeydighan qarardin birerni alsa, u chaghda layaqetlik kesip ehliliri u qarargha qarita qanchilik derijide naraziliq bildürse méningche boliwéridu.  Emma bu qétim undaq ish yüz bermigen bolup, bu ishni hazirqidek özimizge éghir ziyanlarni keltüridighan bir derijigiche chongaytqinimiz zadila qamlashmidi.

3. Hazir Uyghurlar duch kelgen, ziyaliylarning derhal yétekchilik qilishi we hel qilishini kütüp turghan muhim mesililer intayin köp bolup, ular bilen sélishturghanda kimning «peylasop» ikenliki yaki emesliki unchiwala muhim ish emes idi.  U derhal hel qilmisa bolmaydighan bir ishmu emes idi.  Shu sewebtin nurghun tordashlar bu qétimqi weqege nisbeten özini tutiwalalmay, bir qisim orunsiz sözlernimu qilip qoydi.  Undaq qilish hazirmu melum derijide dawamlishiwatidu.  Bu dégenlik ularning qilghini toghra, dégenlik emes, belki, ularning qilghinini toghra chüshinishke bolidu, dégenliktur.

4. Hazir biz özimizning nersilirige asasen ige bolalmaywatimiz.  Biz ige bolalmaywatqan nersilerdin yérimiz, süyimiz, bayliqimiz, nepes alidighan hawalirimiz, jénimiz, jesetlirimiz, kiyimimiz, saqal-burutlirimiz, yaghliq-doppilirimiz, tamaqlirimiz, naxsha-usullirimiz, we dinimiz qatarliqlar bar.  Shundaqla tarixta ötken meshhurlirimizmu bar.  Mushundaq shara’itta birer ziyaliy chiqip, tarixtiki melum bir meshhur erbabimizgha baha bérip, uning derijisini burun qobul qilin’ghan birer derijidin, yaki köpünche kishiler «muwapiq» dep qaraydighan birer derijidin sel yuqirigha kötürüp qoysa, u akadémiye nuqtisidin qarighanda heqiqetenmu muwapiq bolmaydu.  Emma, hazirqidek shara’itta uning bizge héch qandaq ziyinimu yoq.  Uning eksiche, eger xelqimiz uningdin ilhamlinip, rohlinip, ümidlinip, we iradilinip, shuning türtkiside teqdirimizni yaxshilash yolida burunqidin bekraq tirishsa, uning bizge melum derijide paydisi bar.  Heq-naheq hazirche mushundaq bir teriqide azraq astin-üstün bolup ketsimu héchqisi yoq.  Kéyin bizge özimizning ishlirigha özimiz ige bolalaydighan bir peyt yétip kelgende, bundaq ishlarni asanla ongshiwalghili bolidu.  Shunglashqa men qérindashlardin bir adem bizning melum bir tarixiy erbabimizgha derijisini östürüp baha bérip salsa, uninggha süküt qilishini, emma bizning melum bir tarixiy erbabimizgha derijisini chüshürüp baha bérishtin qet’iy saqlinishni ümid qilimen.  Burun chet eldiki bir kishi Exmetjan Qasim ependige düshmen’ge mas kélidighan sözler bilen baha bergende, men uninggha yuqiridiki bilen oxshash geplerni qilghan idim.  Hazir özimizge tewe nersiler anche köp emes.  Xelqimizdiki ümid chirighini köydürüp turidighan nersiler anche köp emes.   Hazirqidek shara’itta ashu az nersilirimizning bezilirini özimiz nabut qiliwetsek, uning paydisi kimge bolidu? Ziyinichu?

5. Chet elde oqup, yuqiri unwan’gha érishkendin kéyin weten’ge qaytip xizmet qilidighan qérindashlirimizning mutleq köp qismi intayin yuqiri imtiyazdin waz kéchip shundaq qilidu.  Her yili alidighan 60-70 ming dollar we uningdin yuqiriraq ma’ashtin waz kéchip shundaq qilidu.  Eger bir ademde öz yurtigha we öz xelqige nisbeten cheksiz méhri-muhebbiti bolmaydiken, u hergizmu yuqiriqidek yolni tallimaydu.  Ularmu adem.  Shunglashqa ularmu bezide xataliq ötküzidu.  Xataliq ötküzgende biz ulargha yaxshiche we ilmiy yusunda pikir béreyli.  Emma, her qandaq shara’itta ulargha düshmen’ge mu’amile qilghandek mu’amile qilip, ularning könglige azar bermeyli.  Eger siz shular bésip ötken jeryanlarni bésip ötüp baqmighan bolsingiz, ular eng söygen xelq ichidiki bir qisim kishiler özlirige hujum qilghanda, özlirige haqaret qilghanda, özlirini nachar gep-sözler bilen depsende qilghanda, ularning köngli qandaq bir derijide zeximlinidighanliqini siz hergizmu tesewwur qilalmaysiz.  Ular sizni söyidu.  Sizmu ularni söyüng.  Ularni asirang. We ularni qedirleng.

6. Hökümet Uyghurlarning hazirqi nopus sanini 10 milyon etirapida, dep élan qilidu.  Ashu nopusning ichide Yalqun ependi bilen Zulpiqar ependilerdin qanchisi bar?  Biz ular kettürüp qoyghan kichikkine ishni tutiwélip, ulargha qattiq zerbe bérip, axirida ularni nabut qilip qoysaq, paydini kim alidu?  Ziyannichu?  Dinimizdiki chüshenchilerge asaslan’ghanda, Allah bendilirige jennet ata qilidighanda qollinidighan ikki muhim ölchem bar.  Uning biri teqwadarliq.  Yene biri güzel exlaq.  Güzel exlaqning bir qanche muhim terkibiy qismi bar bolup, ularning ichide bashqilar sel kettürüp qoyghanda ulargha achchiqlanmasliq, ularning qilghinini könglige almay, uninggha sebre qilish, ularni epu qilish, dégenlermu bar.  Közge körün’gen ziyaliylirimizmu adem.  Shunga ular bezide xatalishidu.  Sizmu shundaq.  Eger niyitingiz durus bolsa, ular xatalashqanda, ularni epu qiliwéting.

7. Zulpiqar ependi Uyghur diyarida qolliniwatqan ilim tarqitish usuli u Amérikida alghan terbiye we u Amérikida bashtin kechürgen akadémiyelik chéniqish jeryanigha pütünley uyghun kélidu.  Emma uning beziliri Uyghur diyarining ehwaligha hazirche yüzde-yüz mas kelmesliki mumkin.  Uning tutqan bezi yollirini Uyghur diyaridiki qérindashlar hazirche yüzde-yüz qobul qilalmasliqi mumkin.  Shunglashqa men hazirche her ikki terepning öz-ara yol qoyishini, we öz-ara azraqtin muresse qilishini ümid qilimen.  Men Zulpiqar ependining tedriji halda özining muwapiq ornini tapalaydighanliqigha ishinimen.  Her qandaq bir xelq yer üstide turup, özlirining arisida yashap, özlirini özlirige mas kélidighan bir sewiyide yétekleydighan ziyaliylargha muhtaj.  Shundaqla égizde turup, yiraqqa nezer sélip, pellini yuqiri qilip turup yétekleydighan ziyaliylarghimu muhtaj.  Atlap ötüshke qet’iy bel baghlighan baldaqni töwen ornitip qoysingiz, siz asanla öz-özingizdin qana’et hés qilip, belni qoyiwétip, horun bolup qalisiz.  Baldaqni égiz qilsingiz, gerche köprek bedel töleshke, uzun muddet qattiq tirishishqa toghra kelsimu, u axirida siz üchün paydiliq.  Yeni Zulpiqar ependining tutqan yoli xata emes.  Ziyanliqmu emes.  Men qérindashlardin Zulpiqar ependining özini tengshiwélishigha yol qoyishini, uninggha shara’it yaritip bérishini, we uninggha yardem qilishini soraymen.  Chet elde oqup, yuqiri unwan’gha ériship, weten’ge qaytip kétip xizmet qiliwatqan qérindashlar bir qisim éghir bedellerni tölep boldi.  Ular yurtning shara’itigha toluq masliship bolghiche sizmu azraq bedel töleshke teyyar turung, we razi bolung.

Men yéqinda idaremde yéqinqi 20 yil mabeynide wujutqa kelgen, «Hel qilghuch söhbetler» dep atilidighan bir pen üstide ikki kün ders aldim.  Yéqinda Uyghurlar arisida élip bérilghan «peylasop» heqqidiki bes-munazire del ashundaq «hel qilghuch söhbet» tüsini alghan bolup, u penning tordashlargha zor paydisi tégidu, dep oylaymen.  Shunglashqa Allah buyrisa men yéqin kelgüside ashu penni köp qisimgha bölüp tordashlargha tonushturishim mumkin. 

Men bügün mushunchilik yazay.  Kem qalghan yerlirini özümning buningdin kéyin teyyarlaydighan yazmilirida tedriji toluqlap kétimen.  Bu inkasni nahayiti qisqa waqit ichide we aldirash waqtimda yézip chiqtim.  Shunglashqa uningdiki nuqsanlar üchün tordashlardin epu soraymen.

Yéqindin buyan bir qanche Uyghurche tor betlirining bashqurulush ishlirida adaletsizlik hadisisi éghirliship méngiwatidu.  Yeni ayrim bashqurghuchilar bezi témigha chüshken, peqet aptorni qollaydighan we aptorni medhiyeleydighan inkaslarnila saqlap qélip, qarshi pikirdikilerning inkaslirini teltüküs öchürüp méngiwatidu.  Bu xil ehwalgha narazi bolup, manga ehwallarni melum qilghan tordashlardin nechchisi bar.  Bu xil ehwal méni nahayiti ümidsizlendüriwatidu we azablawatidu.  Biz keynimizge qarap emes, aldimizgha qarap mangsaq toghra bolatti.  Bizge sirttin kéliwatqan adaletsizliklermu yétip ashatti.  Men yuqiriqidek ehwal astida mezkur yazmining bozqirdin bashqa tor betlirige köchürüp chiqirilishini xalimaymen.  Bu ishni tordashlarning toghra chüshinishini ümid qilimen.  Rehmet!

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Visits Number