Pisxologiyelik Urushning Oxshimighan Türliri

 (Pisxologiyelik Urushqa Ait Maqalilerning Beshinchisi)

Erkin Sidiq

2015-yili 5-ayning 15-küni

Kona yéziq nusxisi:
http://bbs.izdinix.com/thread-63627-1-1.html
http://bbs.bagdax.cn/thread-29708-1-1.html
http://bbs.bozqir.top/forum.php?mod=viewthread&tid=7171
http://bbs.alkuyi.com/thread-50856-1-1.html
http://www.ejdad.com/bbs/forum.php?mod=viewthread&tid=3335

http://www.alganur.cn/mb/forum.php?mod=viewthread&tid=3468

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20150515_psywar4.pdf

Men aldinqi töt parche maqalemde bir dölet yene bir dölet üstidin, bir hakimiyet yene bir hakimiyet üstidin, yaki bir millet yene bir millet üstidin élip baridighan pisxologiyilik urush we aghdurmichiliq heqqide omumiy chüshenche berdim. Pisxologiyilik urush bir chong pen bolup, uning nurghunlighan kichik tarmaqliri bar. U tarmaqlar ishlitilgen taktikilar we urushning nishanliri qatarliqlarning oxshimasliqi bilen bir-biridin perqlinidu. Bezide oxshimighan tarmaqlarning chigrisini éniq ayrish bir az tes bolup, adette bir guruh kishiler yene bir guruh kishiler üstidin pisxologiyilik urush élip barghanda, ashu oxshimighan tarmaqlarning hemmisidin oxshimighan derijide paydilinidu. Men mezkur maqalide ashundaq oxshimighan tarmaqlarni qisqiche xulasilap ötimen. Meqsitim, oqurmenlerge "dunyada mundaq ishlarmu bar" dégen nersini bildürüp qoyush. Eslide men bu qétim tonushturidighan pisxologiyilik urushning oxshimighan türlirining her birini toluq chüshendürüsh bir parchidin uzun maqale yézishni telep qilatti. Emma men yazmaqchi bolghan bashqa témilar yene xéli köp bolghanliqi, uning üstige adettiki oqurmenler bundaq témilardiki chongqur we tepsili mezmunlargha anche qiziqip ketmeydighan bolghanliqi üchün, men pisxologiyilik urushning oxshimighan türliri heqqide undaq tepsili toxtalmaymen. Oqurmenler pisxologiyilik urushning özliri qiziqidighan türliri üstide öz aldigha izdinip, öginish qilsa bolidu. Mezkur maqale ashundaq qérindashlar üchün bir yaxshi "bosughidin kirish matiriyali" bolalaydu.

Töwende men psixologiyilik urushning oxshimighan türlirini tonushturushni bashlaymen.

1-resim: Pisxologiyelik urush

1.     Köngülni Programmilash

Bir qisim oqurmenler "köngülni programmilash" ning néme ikenlikini bilidu. Yeni men özümning 2008-yili 1-noyabir küni torlargha chiqarghan "Uyghurlar döt emes, eqilliq" dégen maqalemde bu uqumni qisqiche tonushturghan bolup, munasiwetlik mezmun mundaq idi (neqil):

Tarixta Hindistanning Udaipur dégen yéride mundaq bir weqe bolghan. Düshmenler bu jaygha hujum qilip, u yerning padishahini öltürüwetkendin kéyin, bu padishahning Panna Dhay isimlik bir xizmetchisi padishahning oghlini qutquzup qalghan. Bu bala mökünüp yürüp chong bolup, eng axiri ashu jaygha padishah bolghan. Uning némishqa padishah bolalighanliqini bilemsiz? Sizche ashu balining qénida padishahliq barmidu? Yaq, hergiz undaq emes. Uning bir padishah bolup terbiyilinip chiqishidiki seweb, héliqi xizmetchi we uning etrapidiki hemme kishiler u baligha: "sen dégen bir shahzade. Sen choqum padishah bolushung kérek. Düshmenler bizning padishahliqimizni tartiwaldi. Sen chong bolghanda ulardin choqum intiqam élishing hemde ularni yéngishing kérek" dep turghan.

In’glizchida "köngülni programmilash" dégen bir uqum bar. Uni In’gliz tilida "Mind Programming" dep ataydu. "mind"ning menisi köngül, ang, niyet, hosh, eqil we xiyal dégen sözlerge yéqin bolup, «program»  dégen söz péil qilip ishlitilgende, "bir ademde bir xil xiyalni turghuzup, u ademning xiyalini tüzlep yaki özgertip, özige kelgen uchurgha nisbeten bir xil alahide inkas qayturidighan yaki bir xil alahide ish tutidighan qilish" dégen menini bildüridu. Démek, yuqiriqi hékayidiki bala "sen padishah bolisen" dégen gepni dawamliq anglawérip, uning köngli ashu teriqide programmilan'ghan. Netijide, u bala bir bashliq yaki herbiy qomandan bolushni xalimay, peqetla bir padishah bolushni istigen hemde ashundaq ghayini emelge ashurush üchün öz jénini qurban qilishqimu teyyar turghan. Oqurmenlerning ichide bundaq misallarni bilidighanlar nahayiti köp bolushi mumkin. Buning yene bir misali, Amérikidiki chong Bushning oghli kichik Bushningmu prézidént bolushidur. Uyghurlar ichide "bashliqning balisi bashliq bolidu", dégen söz keng tarqalghan bolup, ashundaq bir emeliyetning barliqqa kélishidiki tüp seweblerning birimu ashu "köngülni programmilash" tin ibarettur (Uyghur jem'iyitide "arqa ishik" 1-orunda turamdu yaki "köngülni programmilash"mu? Bu soalgha özingiz jawab bérip béqing.)

Ademning es-hoshi ikki xil bolidu: Asasliq hosh we qoshumche hosh. In’glizchida bular "Conscious and Subconscious" dep atilidu. Ademning qoshumche hoshi uning asasliq hoshining kontrolluqi astida bolmaydu. Ademning qoshumche hoshi uninggha qachilan'ghan uchurlar asasida musteqil halda ish élip baridu. Mana bu köngülni programmilashning asasidur. Yeni"köngülni programmilash" déginimiz, bir ademning qoshumche es-hoshigha melum uchurlarni qachilap, shu arqiliq ashu ademning ish-herikitini özgertish we kontrol qilish, dégenliktin ibarettur.

Ademning asasliq es-hoshi bir "iskilat baqquchi" yaki "iskilatchi" gha, qoshumche es-hoshi bolsa bir iskilatqa oxshaydu. Iskilatchining öz aldigha ayrim eqli bolmaydu. U iskilatqa qachilan'ghan uchur asasida ish élip baridu. "köngülni programmilash" dégenlik, iskilatchigha uqturmay turup, uchurni iskilatqa kirgüzüp qoyush dégenliktin ibarettur.

Siz öz-özingizge "men öginishte nahayiti yaxshi" dédingiz, emma iskilatta bashqa ademlerning "sen döt, sen héch ishni bashqa élip chiqalmaysen." dégen sözliri saqlan'ghan, dep perez qilayli. Iskilatchi sizning sözingizni anglap, uni iskilatta saqlan'ghan yuqiriqi sözler bilen sélishturup, "bu uchur xata iken", dégen xulasige kélidu. Shuning bilen u bu yéngi, ijabiy uchurni iskilatqa ekirip qoymay, uni tashliwétidu. Mana bu bir ademning idiyisi we ish-herikitini özgertishtiki eng tüp qiyinchiliqtin ibarettur.

Yuqiriqi we shuninggha oxshash tarixiy hékayiler shuni körsitiduki, kishiler we bir jem'iyet sizning könglingizni programmiliyalaydu. Yuqiriqi shahzade bilen qarmu-qarshi halda, biz uzun waqittin buyan "undaq qilma, tewekkülchilik qilma, sarangliq qilma, sen döt, séning qolungdin héch ish kelmeydu," dégendek xata uchurlar bilen programmilinip kelduq. Bu xil ehwalning bir adem we bir milletke élip kélidighan yaman aqiwitini bir tesewwur qilip béqing.

Hazir insanlar tarixida tunji qétim sizning öz könglingizni toghra yönilishte programmilishingizni imkaniyetke ige qilidighan küchlük téxnikilar wujudqa keldi. Bu téxnikilarning hemmisi sizning qoshumche es-hoshingizgha bösüp kirip, uning ichige asasliq es-hoshqa uqturmay turup uchur qachilaydu. Sizning qoshumche es-hoshingizdin ibaret bu "iskilatingiz" gha her küni nurghun uchurlar kirgüzülüwatidu. Ular qandaq uchurlar? Ular sizning könglingizni qaysi yönilishte programmilaydu? Birdem közingizni yumup jim olturup, mushu soallar üstide estayidil oylinip béqing. (neqil tügidi)

2.     Köngülni Kontrol Qilish

Köngülni kontrol qilish "söz bilen qayil qilish" we "tesir körsitish" katégoriyesige kiridighan bolup, u kishilerning eqidisi yaki idiyisi bilen ish-herikitini yaki ipadisini qandaq özgertishni mezmun qilghan bolidu. "Tesir körsitish" ning özimu bir pen bolup, men yéqinda mushu pen heqqide ikki kün ders aldim.  Uning mezmunini men kéyinche ayrim tonushturimen.

Tesir körsitishning dairisi nahayiti keng bolup, uning bir qutubida kishilerge we ularning hoquqlirigha hörmet qilidighan exlaqliq we hörmetke sazawer tesir körsitishler bar. Méning yéqinda oqughinim ene shu jehettiki tesir körsetküchiler heqqide. Tesir körsitishning yene bir qutubida buzghunchiliq xaraktérige ige tesir körsitish bar bolup, uning meqsiti kishilerning kimlikini, musteqilliqini hemde ularning tenqidiy yaki logikiliq oylash qabiliyitini weyran qilip yoqitish bolidu. Buzghunchiliq xaraktérige ige xurapat guruhlar we mezheplerning yétekchiliri qilidighan ishlar ene shundaq tesir körsetküchilerge kiridu. Undaq guruhlarning bashliqliri aldamchiliq we köngülni kontrol qilish taktikilirini qollinip, ezalirining ajizliqliri we artuqchiliqliridin paydilinip, özlirining éhtiyajliri we arzulirini qanduridu.

Yuqiridiki ikki qutubining otturisigha toghra kélidighan köngülni kontrol qilish ishliri nahayiti köp. Uning biri bir guruh kishiler yaki dairiler bir tesir körsitish sistémisi arqiliq bir ademni uning kimlikidin ibaret eng yadroluq yéridin bashlap pütünley buzup, yeni uning qimmet qarishi, eqidisi, yaxshi köridighan nersiliri, qararliri, ish-heriketliri we kishilik munasiwetliri qatarliqlarni pütünley buzup tashlap, uningda bir yasalma kimlik yaki yasalma kishilik xaraktérni wujudqa keltüridu.

Bezilerning qarishiche köngülni kontrol qilish déginimiz bir hökümetning xadimliri yaki orunlirining shexsiylerni yaki bir kolléktipning tallash we ish-heriket erkinlikini kontrol qilip, shu arqiliq ularning chüshenchisi, birer ishni qilishtiki heriketlendürgüchi küchi, yéqinliri bilen bolghan munasiwiti, ishlarni chüshinish iqtidari we ish-heriket netijilirini özgertish yaki buzuwétishtin ibaret bolup, hemme kishining ashundaq bir jeryanning obyékti bolup qélish éhtimalliqi bar bolidu.

Bashqilarning könglini kontrol qilghuchilar sözlerni we guruppa bésimini nahayiti ustiliq bilen orunlashturup, öz ezalirini özige tayanmisa bolmaydighan qilip qoyup, andin öz ezalirining her xil ishlardiki qararlirini bashliqler özliri chiqirip béridu. Emma u bashliqlerning egeshküchiliri bolsa özlirining ashundaq kontrol qiliniwatqanliqini sezmey, özlirini musteqil ish élip bériwatqan we öz ishliri toghrisida özliri qarar chiqiridighan erkinlikke ige kishiler, dep hésablaydu. Yeni, könglining kontrol qilinishigha duch kelgen kishiler özliri qobul qiliwatqan tesirlerni we ular özliride keltürüp chiqiriwatqan özgirishlerni sezmeydu [1].

Köngülni kontrol qilish uzun muddet ichide, obyikitlerge tuydurmay, az-azdin élip baridighan ish bolup, köngli kontrol qiliniwatqan kishiler ashundaq bir ishning boluwatqanliqini asasen sezmeydu. Bu jeryan'gha kétidighan waqitning uzunluqi ishlitilgen usul, ashu usulning ishqa sélinish mudditi we bashqa ijtimaiy we kishilik amillargha baghliq bolidu. Köngülni kontrol qilishta melum küchler ishqa sélinidighan bolup, ular bezide jismaniy küch, bezide bolsa undaq emes bolidu. Emma u küchler choqum psixologiyilik küch, ijtimaiy küch we ijtimaiy bésimlarni öz ichige alidu.

Köngülni kontrol qilghuchilar bezide öz qilmishlirini niqablash üchün "héchkim séning béshinggha nagan tenglimidi", deydu. Köngülni kontrol qilish ishidin bixewer kishiler bundaq sözge reddiye bérelmeydu. Undaq kishiler "öz qararlirimni men özüm chiqardim, uni manga bashqa biri chiqirip bermidi", dep oylaydu. Biz özimiz chiqarghan qararlar nahayiti küchlük we ularning tesiri bek uzun'gha sozulidighan bolghachqa, köngülni kontrol qilghuchilar yuqiriqidek sözler bilen ziyankeshlikke uchrighuchilargha özining qararini özi chiqarghan tuyghuni bérishke eng zor derijide tirishidu.

3.     Méngini yuyush

"jinayetchi" yaki urush esiri bolup qélip türmige kirip, türmide bir mezgil yashap chiqqan kishilerning köpinchisi türmidiki waqtida oxshimighan derijidiki "méngini yuyush" jeryanini öz béshidin ötküzidu. Shunga ular köpinche hallarda türmidin bashqa bir adem bolup, yaki türmige kirishtin burunqigha qet'iyla oxshimaydighan bir adem bolup chiqidu.

"méngini yuyush" bilen "köngülni kontrol qilish" bir az oxshiship kétidighan bolup, bezilerning qarishiche bu ikkisining bir perqi, méngini yuyush jeryanigha duch kelgen kishiler özining méngisini yuyuwatqan terepning bir "düshmen" ikenlikini bilidu. Mesilen, urush esirliri. Ular özlirining hayatini saqlap qélish-qalalmasliqi özlirining idiye sistémisini özgertish ikenlikini bilidu. Ular adette qilmaydighan ishlarni jismaniy küchning bésimi bilen mejburi qilidu. Emma bundaq ademler düshmen qolidin qutulghandin kéyin, öz béshidin ötküzgen méngini yuyush jeryanlirining tesirimu yoqap kétidu.

Köngülni kontrol qilish jeryani uzun we murekkep bolidu. Köngli kontrol qilin'ghuchilar (yaki ziyankeshlikke uchrighuchilar) köngülni kontrol qilghuchilarni özlirining dosti yaki muellimi dep hésablaydu. Shunglashqa undaq ziyankeshlikke uchrighuchilar özini qoghdash üchün heriket qilmaydu. Beziliri bolsa "kontrol qilghuchilarning ashundaq qilishida melum seweb bar", dep qarap, ashundaq jeryan'gha öz raziliqi bilen qatniship, kontrol qilghuchigha bezi xususiy uchurlarni béridu. Kontrol qilghuchi bolsa undaq uchurlardin ziyankeshlikke uchrighuchilargha téximu zor ziyan yetküzidighan teriqide paydilinip, ularning könglini kontrol qilishni dawamlashturidu.

Shuning üchün köngülni kontrol qilish méngini yuyush yaki jismaniy jehettin mejburlashqa qarighanda téximu xeterlik bolidu. Bashqiche qilip éytsaq, köngülni kontrol qilish qiynash, jismaniy jehettin xarlash we dora yégüzüshke qarighanda téximu yaxshi ünüm béreleydu. Undaq bolushidiki seweb, mejburlash bashqilarning ipadisini özgerteleydu, emma mejburi qayil qilish yaki köngülni kontrol qilish bolsa bashqilarning pozitsiyisi bilen ish-herikitining her ikkisini özgertidu. Ziyankeshlikke uchrighuchilarmu köngülni kontrol qilish özliri üchün paydiliq, dep oylap, u jeryan'gha xushalliq we aktipliq bilen qatnishidu [1].

4.     Xurapatliq arqiliq köngülni kontrol qilish

men yuqirida adettiki köngülni kontrol qilish uqumi üstide azraq chüshenche berdim. Uningdin bashqa "xurapatliq arqiliq köngülni kontrol qilish" dégen yene bir uqummu bar bolup, bu heqte yézilghan In’glizche kitablar az emes. Undaq bolushidiki seweb, gerche Uyghurlarda "xurapat guruhlar" gha kiridighan teshkilatlar asasen mewjut bolmisimu, Amérikida bar bolghan xurapat guruhlarning sani 3000 din ashidu. Yeni, Amérika bir erkin dölet bolghachqa, ashundaq xurapat guruhlar erkin halda mewjut bolup turuwéridu. Xurapat guruhlar ishlitidighan bir yürüsh köngülni kontrol qilish usulliri bar bolup, u usullarning bir qismini undaq guruhlargha tewe bolmighan kishilermu uchritip turidighanliqi bir pakit. Shunglashqa men bu heqte qisqiche toxtilimen.

Yazghuchi stiwin héssen (Steven Hassan) bir buzghunchi xurapat guruhning sabiq ezasi bolup, uning öz aldigha bir töt nuqtiliq köngülni kontrol qilish sistémisi bar bolghan. Stiwin xurapatliq arqiliq köngülni kontrol qilish heqqide bir kitab yazghan bolup, uningda özining usulini mundaq dep xulasiligen: xeterlik xurapat guruhlar öz ezalirining (1) ish-herikiti, (2) héssiyati (3) idiyisini kontrol qilish hemde öz ezalirigha sirttin yétip kélidighan uchurlar (bu 4-amil) ni qattiq kontrol qilish arqiliq, özlirining tesir küchini kücheytip, öz ezalirining kimlikini özgertidu.

Yazghuchi margarét singgér (Margaret Singer) özi yazghan bir kitabta özining alte nuqtiliq sistémisini tonushturidu:

--(1)kishiler özlirini kontrol qiliwatqan bir sistémining mewjutluqini bilmeydu.

--(2) ularning waqti we yashash muhiti pütünley kontrol qilinidu.

--(3) ular qorqunchaq we bashqilargha yölenmise yashiyalmaydighan kishilerge özgertilidu.

--(4) ularning burunqi ish-heriketliri we pozitsiyiliri pütünley basturup qoyulidu.

--(5) ularda yéngi ipadiler we yéngi pozitsiyiler berpa qilinidu.

--(6) ular bir logikisi pütünley yoshurun'ghan yéngi étiqadqa ishinidighan qilinidu.

5.        Rohiy islahat

Men bezi kishiler bilen paranglishish jeryanida, buningdin 15-20 yillar burun dunyaning bezi jaylirida bir millet yene bir milletni asilmatsiye qilip yoqitiwétish üchün, intayin qattiq we mexpiy pilanlashlar arqiliq "rohiy islahat" programmisini bashlan'ghanliqini anglidim. Bundaq programmilar nahayiti murekkep bolup, ashu ishlarni qilidighanlar bu programmida hetta yéngidin tughulidighan bowaqlarni qorqunchaq ademlerdin bolup tughuldurush üchün, qorsiqida balliri bar chashqan üstidimu mexsus tejribe-tetqiqatlarni élip baridiken.

Qorsaqtiki baligha tesir körsitip, uni bir qorqunchaq adem qilip tughdurush bir qisim ilmiy asasqa ige bolup, men özümning "balingizgha toghra köyüng (3)" dégen maqaliside bu heqte azraq toxtalghan idim (neqil):

"bala élish mezgilide turuwatqan bir jüp yash özining ata-anisining we uningdinmu burunqi ejdadlirining yaxshi emellirini eslesh arqiliq öz köngüllirini saghlam weqeler bilen rohlanduralaydu. Bu hergizmu waqitliq köngül échish üchün emes. Belki yéngi toy qilghan bir jüp yash bu ishni öz ailisige warisliq qilidighan perzentke érishish üchün shundaq qilidu. Siz ashundaq bir yigit bolsingiz, ayalingizning qorsiqida qalidighan balining rohi saghlam bir bala bolushini yaratquchimizdin tileng. Ayalingizmu shundaq qilsun. Siz bu ishni hazir öz könglingizde bir yaxshi rohiy halet berpa qilish, andin kéyinche uni balingizgha ötküzüp bérish üchün qilisiz.

Her qétim könglingiz perishan bolghanda yaki héssiyatingiz bir xil shehwetpereslik, xapichiliq, xam-xiyal yaki chiriklik bilen tolghanda, jüpingiz bilen jinsiy munasiwet qilmang. Xata köngül choqum xata netije peyda qilidu. Burunqi zamanlarda kishilerde erning yaki ayalning tughulghan künide, ata-anisi ölüp ketken künlerde, ayal adet körgen yaki bashqa birer késelge giriptar bolghan künlerde jinsiy munasiwet qilmasliq qaidiliri mewjut idi. Undaq bolushidiki seweb, undaq künlerde er-ayal ikkiylenning jinsiy munasiwetke pütün zéhnini yighalmasliqidur. Burunqi zamanlarda chonglar bu qaidige alahide diqqet qilghan bolup, uni hazirmu dawamlashturushqa tirishishimiz kérek. Ashundaq qilish jem'iyetning téximu nacharliship kétishining aldini élip, bizni parlaq istiqbalghimu ige qilidu.

Ayalning hamilidarliq mezgili uning üchün we uning ailisi üchün bir nahayitimu qimmetlik ish yüz bériwatqan mezgil bolup hésablinidu. Shunglashqa bu mezgilde bir qisim qaide-tüzüm boyiche ish qilish kérek. Anining bir yaxshi we saghlam bedinining bolushi üchün meslihet bérish bir tébbiy doxturning mejburiyiti. Anining bedini yaxshi we saghlam bolghanda, uning qorsiqidiki balimu saghlam bolalaydu. Ana bolghan kishi özi yeydighan yémekliklerge alahide diqqet qilishi kérek. Chünki qorsaq kötürüwatqan ayal ikki janning hayatini kechürüwatqan bolidu. Eger anining ishliri ongushluq bolidiken, her ikki janning ishlirimu ongushluq bolidu. Eger ana ajizlaydiken, her ikki jan ajizlaydu." (neqil tügidi) [2]

Rohiy islahat saheside eng nopuzgha ige kishilerning biri amérikidiki xarward uniwérsitéti tibbi dawalash institutining proféssori doktur robért lifton (Robet Lifton) bolup, u kishi bu sahediki tetqiqatini 1953-yili bashlighan.  U koriye urushida junggo hökümitining qoligha esir bolup chüshüp qélip, junggo türmiside köp yil yétip, kéyin qoyup bérilgen amérika eskerliridin 25 kishi, shundaqla junggo aliy mektepliride qattiq idiyiwi terbiyilerni bashtin ötküzüp, kéyin amérikigha qéchip kelgen 15 junggoluq bilen köp qétim söhbet ötküzüp, shu asasta "idiye islahati we hakimmutleqliq pisxologiyesi" dégen kitapni yézip chiqqan.  Bu kitap tunji qétim 1961-bésilghan bolup, uningdin kéyin yene bir qanche qétim qaytilap neshir qilin'ghan.  Hazir amerikidiki köpligen aliy mektepler bu kitapni bir derslik süpitide ishlitiwatidu [3].

Doktor robért lifton ashu kitabta otturigha qoyghan "idiye islahatining 8 ölchimi" mundaq:

(1)muhitni kontrol qilish: bu aldi bilen bir adem yashawatqan muhittiki uchurlar bilen alaqilerni kontrol qilip, eng axirida ashu ademning özini kontrol qilishni, shu arqiliq u ademni pütün jem'iyettin ayriwétishni öz ichige alidu.

(2) sirliq kontrol qilish: özgertküchi özgertilgüchi bir ademning hemme ishlirini kontrol qilidu, emma u özgertilgüchide héliqi ishlar özlükidin yüz bériwatqandek tuyghuni peyda qilidu. Shuning bilen özgertküchi özini bir xil ilahiy nopuz, rohiy artuqchiliq, bezi alahide iqtidar yaki bezi alahide talantlargha ige kishidek körsitip, weqelerni, muqeddes kitablardiki mezmunlarni, we sergüzeshtlerni öz xahishi boyiche chüshendürse héliqi özgertilgüchi shu boyiche qobul qilidighan bir xil ehwalni wujudqa keltüridu.

(3) pakliqni telep qilish: özgertküchi özgertilgüchige bu dunyani bir nahayiti addiy nerse qilip chüshendüridu. Hemde özgertilgüchini özgertküchining idilogiyisi boyiche ish körüshke, shu arqiliq "pakliq" ni qolgha keltürüshke ündeydu. Özgertküchi bu yerde özgertilgüchini gunahkar we nomussiz adem qilip eyibleshtin ibaret bir kontrol qilish usulini kop qollinidu.

(4) iqrar qildurush: özgertilgüchi özgertküchi aldida "öz gunahliri" ni iqrar qilishqa mejburlinidu. Özgertilgüchining dégenliri bashqilardin mexpiy tutulmaydu. Özgertküchiler özgertilgüchining "gunahliri",."pozitsiyiliri "we "xataliqliri" ni xalighanche muzakire qilidu, we ulardin paydilinidu.

(5) muqeddes pen: özgertküchi tewe bolghan guruhning telimati yaki idilogiyisi héchqandaq guman qilishqa bolmaydighan derijidiki eng muqeddes heqiqet, dep qarilidu. U heqiqet özgertküchi tewe bolghan guruhning sirtida tépilmaydu. Özgertküchi xudagha yaki pütün insaniyetke wekillik qilip söz qilghuchi bolup, u barliq tenqidlerdin üstün turidu.

(6) til jehette oyun oynash: özgertküchi söz-ibarilerni sirtqi dunya chüshenmeydighan shekilde yéngiche chüshendüridu, yaki yéngi usul boyiche ishlitidu. Bu usul kishilerning idiyisini boghuwétidighan sepsetilernimu öz ichige alidighan bolup, u özgertilgüchining oylash jeryanini özgertip, özgertilgüchini özgertküchi arzu qilghandek oylaydighan qilip qoyidu.

(7) özgertilgüchige qaritilghan telimat: özgertilgüchining shexsiy sergüzeshtliri muqeddes pen'ge boysundurulup, muqeddes pen'ge qarimu-qarshi kélidighan sergüzeshtlerning hemmisi men'i qilinidu, yaki bolmisa özgertküchi tewe bolghan guruhning idiloyisige uyghun kélidighan qilip qaytidin chüshendürülidu.

(8) mewjut bolush hoquqini teqsim qilish: özgertküchi tewe bolghan guruhning kim yashap, kimning yashimaydighanliqini belgileydighan hoquqi bar bolidu. Özgertküchi tewe bolghan guruhning sirtidiki kishiler qutquzulmaydu, yeklenmeydu, sezmes haletke keltürülidu, we özgertküchining guruhining idilogiyisi qobul qildurulidu. Eger bir özgertilgüchi özgertküchi guruhigha qoshulmaydiken yaki u guruhni tenqidleydiken, u özgertilgüchi özgertküchining guruhi teripidin tashliwétilidu. Shunglashqa tashqi dunyaning héch qandaq nopuzi bolmaydu. Özgertküchining guruhidiki birer eza bu guruhidin ayrilip chiqip kétidiken, umu tashliwétilidu.

Yuqiridiki 8 nuqtini "medeniyet zor inqilabi" mezgilidiki ishlar bilen sélishturup béqing.

6.        Psixologiyilik Térrorluq

Bezi eller öz xelqini idare qilishta eng köp qollinidighan taktikilarning biri "psixologiyilik térrorluq" tin ibaret. Bu usulni qollan'ghanda, siz térrorizm taktikisidin paydilinip, shu waqittiki emeliyetke uyghun kelmeydighan, yaki nahayiti yuqiri derijide köptürüwétilgen bir xil qorqunchluq atmosférani wujudqa keltürisiz. Her qétim birer zorawanliq weqesi yüz bergende, u weqeni keng dairide küchep teshwiq qilish psixologiyilik térrorluq herikitining bir qismi bolidu [4].

Psixologiyilik térrorluqni ünümge érishtürüshning her xil usulliri bar. Mesilen, siz élip barghan térrorluqning kölimige tayinish, siz nishan qilghan ademlerning simwolluq alahidilikidin paydilinish, we yaki birla adem üstidin élip bérilghan wehshiylik. Bu jehette sizning néme ish qilghanliqingiz muhim emes, muhimi siz özingiz qilghan ishni qandaq teshwiq qilghanliqingiz bolidu. Mesilen, ölüm jazasi bérilgen kishilerni üsti ochuq mashinilargha bésip, adem qaynaq kochilarda sazayi qilish.

Psixologiyilik térrorluqtin heqiqiy térrorchilarmu köp paydilinidu. Mesilen, hazirqi eng ishenchlik mölcherlerge asaslan'ghanda, iraq islam dölitining eskerlirining sani 20 mingdin ashmaydu. Emma ular yüzige maska taqap urush qiliwatqan körünüshlerni, ademlerni miltiq bilen étip öltürgen körüshüshlerni, we ademlerni pichaq bilen boghuzlighan körünüshlerni torda nahayiti köp tarqatti. Shuning bilen ular ishning tégi-tektini yaxshi bilmeydighan kishilerde iraq islam dölitining nechche yüz milyon eskiri bardek, ular hazir pütün dunyani igilep kétiwatqandek tuyghu peyda qildi. Psixologiyilik urushta bir ademni pichaq bilen boghuzlap öltürüsh kishilerde birer ming ademni öltürgendek tesir peyda qilidu. Xuddi shuninggha oxshash, ölüm jazasi bérilgen 10 ademni mashinigha bésip sazayi qilish 10 ming ademge ölüm jazasi bergendek tesir peyda qilalishi mumkin. Siz 10 ademge ölüm jazasi bérish bilen bir xelqqe unchiwala chong ziyan salalmaysiz. Emma, qorqunchluq, wehime we térrorluq peyda qilish, shu arqiliq hemme ademlerni azablap, ularni iradisizlandurush jehette siz nahayiti yuqiri ünümge érisheleysiz.

7.        Nérwa Tili Arqiliq Köngülni Programmilash

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash hazir dunyada eng kop tarqalghan köngülni kontrol qilish usuli bolup, uningdin élan shirketliri, siyasetchiler we taratqu muxbirliri qatarliq nurghun sahediki kishiler paydilinidu.

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash (Neuro-Linguistic Programming, NLP) usulini richard bandlér (Richard Bandler) bilen jon grindér (John Grinder) birlikte 1970-yilliri ijat qilghan. U chaghda bandlér kaliforniye uniwérsitéti santa kruz tarmiqida "kompyutér ilmi" kespining aspirantliq oqughuchisi bolup, grindér bolsa ashu mektepte muawin proféssor idi. U proféssor bolushtin burun amérika alahide herbiy qismining kapitani bolup ishligen. Xuddi "kompyutér programmilash tili" bar bolghinidek, bu ikkiylen " psixologiyilik programmilash tili" ishlep chiqish yolida izdinip, axiri hazirqi " nérwa tili arqiliq köngülni programmilash" usulini keship qilghan [5].

Bu usulni ishletkende, siz nazuk menilerni köpligen qewetlerge bolup, andin uni éghizche yaki yazma til bilen ipadilep, eng axirida siz nishan qilghan kishige tuydurmay turup, u uqumlarni nishan qilin'ghan ademning yoshurun éngigha "teklipler" sheklide qachilaysiz. Shu arqiliq u ademning könglini kontrol qilisiz.

Yuqiridiki uqumlar men özümning "ghayini réalliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti" dégen maqalemde tonushturghan bir qisim uqumlar bilen birdek bolup, eger qiziqsingiz ashu maqalinimu bir qétim oqup chiqsingiz bolidu.

Gherbtiki eller yuqiriqidek penlerde nahayiti tereqqiy qilip ketti. Bizning öyge pat-pat mal satidighan kishiler kélidighan bolup, ularni heydiwétish üchün men her qétim ular bilen 10-20 minut waqit hepilishimen. Deslipide ulargha teng kélelmey, ularni öyge ekirip, mehsulatini tonushturup bolghandin kéyin andin oydin heydep chiqarsam, ularning pozitsiyisi biraqla eskilikke özgireydu, shuning bilen men bir qanche kün achchiq yutup ketken waqitlirimu bolghan.

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilash hazir bir resmiy pen bolup, pütün dunya boyiche paydiliniwatqan bolghachqa, u psixologiyilik urushni emelge ashurushning bir küchlük qorali bolup qalghanliqini perez qilmaq tes emes.

Nérwa tili arqiliq köngülni programmilashqa siz töwendiki 10 xil usul bilen taqabil turalaysiz (maqalini bek uzun qiliwetmeslik üchün, men peqet u usullarni qisqichila tizip chiqimen):

--(1)nahayiti éhtiyatchan bolup, bashqilarning sizning beden tilingizni biliwélishining aldini éling

--(2) sizni kontrol qilmaqchi bolghan adem sizge sözlewatqanda, siz közingizni ritimsiz halda u yaq bu yaqlargha yötkep turung

--(3) sizni kontrol qilmaqchi bolghan ademning sizning bir yéringizni tutushigha yol qoymang

--(4) müjmel sözlerge nisbeten bek éhtiyatchan bolung

--(5) ichingizdiki hemme geplerni dewétishtin éhtiyat qiling

--(6) tétiqsiz paranglargha éhtiyatchan bolung

--(7) yoshurun menilerni biliwélishqa tirishing

--(8) diqqitingizni némige bériwatqanliqingizni bilip turung

--(9) héch qandaq ishqa maqul bolmang

--(10) özingizdiki héssiy tuyghugha ishining

Sizni kontrol qilish yüzisidin élip bérilghan teshwiqatlargha töwendiki usul bilen taqabil tursingiz bolidu [6]:

(1)u teshwiqatning meqsiti sizni kontrol qilish ikenlikini tonup yéting. Pütün dunya boyiche birdin-bir qanunluq urush qorali teshwiqattin ibaret bolup, uni hökümetler, shexsiyler we xususiy teshkilatlarning hemmisi tinchliq dewride qollinalaydu.

(2) teshwiqatni pash qiling. Eger imkaniyitingiz yar béridiken, birer teshwiqatchini yalghan sözlewatqanda tutiwalalisingiz, uni pash qilip, "bir ishta yalghanchiliq qilghan adem hemme ishta yalghanchiliq qilidu" dégen prinsip boyiche uning nopuzini yoq qiling.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] What Is Mind Kontrol?

http://www.decision-making-confidence.com/mind-kontrol.html

[1] The Science Behind Psychological Warfare

http://cs.stanford.edu/people/eroberts/courses/ww2/projects/psychological-warfare/link3.html

[2] Bilimxumar: «Balingizgha toghra köyüng (3)»

[3] Dr. Robert J. Lifton's Eight Criteria for Thought Reform

http://www.csj.org/studyindex/studymindctr/study_mindctr_lifton.htm

[4] Coping With Psychological Warfare at Home

http://www.webmd.com/mental-health/features/coping-with-psychological-warfare-home

[5] 10 Ways to Protect Yourself From NLP Mind Kontrol

http://ultraculture.org/blog/2014/01/16/nlp-10-ways-protect-mind-kontrol/

[6] How a Free Society Can Protect Itself from Psychological Warfare

http://www.americanthinker.com/articles/2011/08/how_a_free_society_can_protect_itself_from_psychological_warfare.html

Bu maqalini elmire muhemmet we adile eziz singillirimiz tehrirlidi.

("Pisxologiyelik urush" heqqidiki maqaliler mezmur maqale bilen axirlashti)

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair